domienia i studjowania naturalność wysuwała się coraz dobitniej. 
Pierwsze odtworzenie systematyczne zostało ośrodkiem, do którego 
dodawano wyniki poznawania natury. 
Grecy i Rzymianie zdobyli niedoścignione mistrzostwo i do 
świadczenie w badaniach; stworzyli najlepsze Wzory sztuki swojej, 
odtwarzając człowieka, oblekając go w piękno estetyczne. Lecz 
błędnie myślelibyśmy, sądząc, iż mistrzowstwo i pełnia sztuki ich 
jest wyczerpująca i że wobec tego winniśmy dążyć do nich i taką 
samą posiąść sztukę. 
Sztuka rozwija się nieustannie. Wiele poznano i osiągnięto po 
Grekach i Rzymianach, wiele poznaje się teraz i będzie poznane 
po nas. Życie buja w formach nowych i dla każdego okresu są 
niezbędne: nowa sztuka, zasoby i doświadczenie. Dążenie do sta 
rej sztuki klasycznej równoznaczne jest z dążeniem zorganizowa 
nego państwa współczesnego do ustroju hord starożytnych. Nie wi 
dzieć świata obecnego, jego zdobyczy — to znaczy nie brać udziału 
w uroczystości przekształcania. W naturze naszej żyją istoty ży 
ciem starem, lecz my nie zwracamy na nie uwagi, idziemy drogą 
1 własną i pochód nasz, prędzej, czy później — zniesie je. 
Nie jest wykluczone roztrząsanie wypadków przeszłości i wska 
zywanie ich dzisiaj. To jednak nie zmieni kierunku, w jakim bieg 
nie życie współczesne* samochody nie zamienią się w wozy drabi 
niaste, telefony nie znikną i łodzie podwodne nie przekształcą się 
w tryary Greków klasycznych. 
Nowe życie tworzy nową sztukę. Jeśli wyjdziemy z założenia, 
iż piękno jest wieczne, to powiemy: w nowem życiu — nowe piękno. 
Do hal fabrycznych nie pasuje Venus Milońska i Belwederski Apollo. 
Fabryka posiada swój świat i swoją wielką sztukę i artyzm. Artysta 
jest wolny i może zwracać się myślą do różnych wieków, do róż 
nych kultur, do różnych krajów. Gdyby jednak z krajów tych przy 
niesiono rower drewniany, lub kostjum Ramzesa Ii-go — to cóż? 
Oddalibyśmy kostjum do rekwizytorni pierwszego lepszego teatru 
prowincjonalnego, a rower — do muzeum osobliwości. Ńicby się 
przez to nie zmieniło, nicby się nie upiększyło. 
Mistrze greccy, rzymscy i inni nie dążyli nigdy do kultury 
przeszłości, lecz dawali wyraz życia, które ich otaczało, dążyli do 
komplikacji w sztuce w miarę komplikowania się życia i nazawsze 
zostaną punktami na linji rozwoju nowej i zaniku starej kultury. 
w sztuce, przeszliśmy bowiem już przez okres odtwarzania pier 
wotnego. Prymitywizm pozorny jest to nowe ujęcie—ruch antipry- 
mitywistyczny. Z natury swojej opiera się na kierunku odwrotnym: 
rozkład na pierwiastki poszczególne, dążenie do wyjścia z jarzma 
identyczności przedmiotu widzianego i odtwarzanego. Pragnę być 
twórcą nowych znaków mego rnchu wewnętrznego, gdyż zawieram 
drogę świata i nie chcę kopjować i zniekształcać ruchu przedmiotu 
i innych odmian form natury. Guguin, nie znajdując form dla barw, 
Wirujących w kotle jego mózgu, zmuszony został wcielać je w wi 
dzianym przezeń świecie wyspy Tahiti. 
• * * v # ^ ^ ^ • 
Pozorny prymitywizm u wielu artystów obecnych jest to usi 
łowanie sprowadzenia form do kształtu geometrycznego. 
Do tej geometryzacji nawoływał i wskazywał na nią Cezanne przez 
sprowadzenie form, widzianych w naturze, do stożka, sześcianu 
i kuli. 
Nowa komplikacja współczesnego toru sztuki, świadomego 
sprowadzania do naukowych środków geometrycznych, jest wykla 
rowaniem, niezbędnem dla tworzenia systemu ruchu, rozwoju no 
wych budowli fabrycznych, ruchów intuicyjnych, zespolonych z po 
wszechnym pędem rozwojowym świata. 
Mamy więc rzekomo rozkład wszystkich zdobytych skarbów 
na pierwiastki — dla nowego tworzenia kształtów. Przez nowe wy 
niki społeczno-ekonomiczne, jak również przez wyniki sztuki mo 
żemy określić nowy punkt kultury dnia dzisiejszego. 
o 
i 
Prace Cezanne’a zaliczono do prymitywów, nie budował on jednak 
prac swych na prymitywności, jako nieumiejętności; posiadał on wie 
dzę prymitywizmu pierwotnego, wiedzę klasyków, pseudoklasyków, 
impresjonistów, i wiedział, na jakich podstawach ma budować. 
Cezanne’a mówił: „Buduję naturę na geornetryczności, sprowa- 
wadzarn ją do form geometrycznych nie dla uproszczenia, a dla 
konsekwencji wyrazu płaszczyzny, bryły, linji prostej i tuku — prze 
krojów malarsko-plastycznych”. Uświadamiając sobie niezbędność 
tego, nie stworzył jednak formy malarsko-plastycznej bez gruntu 
tematowego, aczkolwiek dał wskazówki, które pozwoliły później 
rozwinąć się potężnemu kierunkowi kubizmu. 
Spostrzegamy w sztuce dążenia do prymitywu, do uproszcze 
nia tego, co się widzi. Nazywamy ruch taki prymitywistycznym na 
wet, gdy się odbywa w naszym świecie obecnym. O dążenie pry- 
rnitywistyczne został posądzony Gauguin, lecz twierdzenie to jest 
bezpodstawne. W naszych czasach nie może istnieć pierwotność 
(Dalszy ciąg w następnych numerach). 
WŁADYSŁAW STRZEMIŃSKI